HISTORIA SZKOŁY PODSTAWOWEJ W NAŁĘCZOWIE
Źródła historyczne podają, że początki zorganizowanego szkolnictwa na terenie dzisiejszego Nałęczowa datowane są już na rok 1489, kiedy to na wzgórzu kościelnym, na wschód od cmentarza, powstała szkoła parafialna. Nadzór nad nią pełnili kolejni proboszcze, którzy decydowali o zatrudnianiu nauczycieli i łożyli na utrzymanie szkoły. Jej uczniami byli tylko chłopcy, synowie okolicznych chłopów i prawdopodobnie uboższej szlachty. Synowie szlacheccy pobierali naukę w domach pod okiem prywatnych korepetytorów lub oddawani byli na kształcenie do zamożnych dworów magnackich. Młode szlachcianki mogły uczyć się w domach przy pomocy prywatnych nauczycieli lub w klasztorach. W szkole parafialnej uczono czytać i pisać. Były też lekcje rachunków, ale przede wszystkim nacisk kładziono na naukę katechizmu, ministrantury i pieśni kościelnych.
W latach upadku gospodarczego wsi (1618-1751), który był wynikiem zniszczeń wojennych tego czasu, podupadło również szkolnictwo. Obowiązek utrzymania szkoły nadal należał do proboszcza, ale z uwagi na trudności gospodarcze szkoła parafialna nie istniała prawdopodobnie od końca XVII do połowy XVIII wieku.
Sytuacja uległa zmianie w 2. połowie XVIII wieku, kiedy to nowy właściciel Nałęczowa, Stanisław Małachowski, wykorzystując występujące w okolicy wsi Bochotnica wody lecznicze, założył Uzdrowisko Nałęczów i wybudował szkołę elementarną.
Niestety, ten stan nie trwał długo, gdyż właściciele Nałęczowa szybko przestali zajmować się dbaniem o szerzenie oświaty wśród swoich poddanych. Podobne stanowisko prezentowali ówcześni plebani, którzy prowadzili przy kościele jedynie szkółkę, w której organista uczył dzieci pisać i czytać.
Taka sytuacja trwała do 1906 r., kiedy działające pod przewodnictwem Faustyny Morzyckiej i Stefana Żeromskiego Towarzystwo „Światło” zorganizowało dwuklasową szkołę elementarną, mieszczącą się początkowo w willi „Tolin”, później w nieistniejącej już willi „Kubaszówka”, zaś latem w słynnej „Szopie” na Pałubach. Uczono w niej religii, arytmetyki, przyrody, kaligrafii, języka polskiego i obowiązkowo języka rosyjskiego, jako ówczesnego języka urzędowego.
Szkoła istniała tylko dwa lata, do roku 1908, ponieważ jej dwie najbardziej oddane pracy pedagogicznej nauczycielki, Faustyna Morzycka i Janina Decjuszówna zostały aresztowane przez władze carskie za działalność polityczną, ale Towarzystwo „Światło” szybko powołało do istnienia drugą szkołę, którą zlokalizowano w wybudowanej staraniem Stefana Żeromskiego „Ochronie”. Przetrwała ona do 1915 r, prowadzona przez Marię Bogdanowicz i Felicję Sulkowską.
Wraz z wybuchem I wojny światowej Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem austro-węgierskim, znajdując dość dogodne warunki do rozwoju szkolnictwa. Wykorzystały tę okazję siostry Jadwiga i Helena Truszkowskie, które z dniem 1 września 1915 r. założyły prywatną, czteroklasową szkołę elementarną. Mieściła się w należącym do nich „Białym Dworku”, położonym przy obecnej alei Lipowej i słynęła z wysokiego poziomu nauczania, więc szybko „zgarnęła” uczniów z okolicznych szkół.
Po odzyskaniu niepodległości, wraz z początkiem nowego roku szkolnego 1920/1921, utworzono siedmioklasową Szkołę Powszechną i wcielono do niej szkołę sióstr Truszkowskich, a one same znalazły zatrudnienie w nowej placówce. Szkoła Powszechna mieściła się początkowo w wynajętych pomieszczeniach willi „Tolin” i Domu Ludowego, popularnie zwanego dziś „Ludowcem”.
W 1927 r. siedziba szkoły została przeniesiona do nabytej przez Gminę willi „Janina”, która od 1986r. należy do Zespołu Szkół nr 2.
Kilka lat później okazało się, że nowy lokal nie jest w stanie pomieścić wszystkich uczniów, dlatego w styczniu 1937 r. Rada Gminna powołała Komitet Budowy Szkoły, którego zadaniem było doprowadzić do powstania nowego, przestronnego budynku obok willi „Janina”. Wczesną wiosną 1939 r. wylano ławy fundamentowe, a do września tego samego roku zdołano postawić parter i częściowo pierwsze piętro. Niestety prace budowlane przerwał wybuch II wojny światowej.
W listopadzie 1939 r. władze okupacyjne zamknęły na terenie Generalnej Guberni wszystkie szkoły średnie, zezwalając tylko na otwarcie powszechnych. Ze szkół usunięto geografię, historię, naukę o Polsce i literaturę polską. W okresie okupacji hitlerowskiej willa „Janina”, będąca siedzibą Szkoły Powszechnej w Nałęczowie, pełniła rolę szpitala lub garnizonu wojskowego. Wyrzucone przez okupantów mapy, książki i inne pomoce dydaktyczne udało się częściowo ocalić, gdyż rozdano je dzieciom do domów na przechowanie. Posłużyły one do pracy w ramach tajnego nauczania. W okresie okupacji lekcje, w ramach tajnego nauczania, odbywały się najczęściej w willi „Saski Dworek” lub remizie strażackiej. Lokale te zupełnie nieprzystosowane do celów dydaktycznych były powodem odbywania się zajęć w poszczególnych klasach co drugi, a nawet co trzeci dzień. Zimą przerywano nauczanie z powodu braku opału.
Funkcję kierownika tajnej Szkoły Powszechnej pełnił Władysław Ozga, który ze względu na swą działalność patriotyczno-oświatową musiał ukrywać się przed okupantem, dlatego zastępował go nauczyciel geografii, Jan Chodorowski. Nauczanie uczniów Szkoły Powszechnej prowadzili nauczyciele miejscowi oraz nauczyciele przesiedleni tutaj przez Niemców z innych terenów Polski, np. z Zamojszczyzny. Wszyscy oni dbali, by nałęczowskie dzieci nie zatraciły ducha polskości w tych trudnych, wojennych czasach.
Zakończenie wojny sprawiło, że od września 1945 r. rozpoczęła się nauka w Szkole Powszechnej, zlokalizowanej ponownie w willi „Janina”. Kierownikiem szkoły został Jan Chodorowski.
Budowę nowego gmachu szkolnego kontynuowano dopiero w 1951 r., zaś w 1954 r. oddano do użytku. Nowy, przestronny gmach stanął przy obecnej ul. Bolesława Prusa 11.
Wraz z oddaniem do użytku nowego budynku szkolnego, decyzją Kuratora Okręgu Szkolnego w Lublinie, z dniem 1 września 1954r. dotychczasową Szkołę Powszechną i Liceum Ogólnokształcące połączono w jedenastoletnią szkołę o nazwie: „Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Nałęczowie” z siedzibą przy ul. Bolesława Prusa 11. Funkcję dyrektora Szkoły powierzono Mikołajowi Głowińskiemu, dotychczasowemu dyrektorowi Liceum. Funkcję zastępcy pełnił Jan Chodorowski, dotychczasowy kierownik Szkoły Powszechnej. Taka sytuacja trwała do 1966r., kiedy rozdzielono szkoły. Kierownikiem Szkoły Podstawowej został ponownie Jan Chodorowski. Funkcję tę pełnił do 1970 r. Jego następcą był Julian Policht.
Kolejna reforma oświaty w 1976 r. spowodowała utworzenie z dniem 1 września tegoż roku Zbiorczej Szkoły Gminnej. Jej dyrektorem został Julian Policht, będący dotychczas dyrektorem Szkoły Podstawowej. Funkcję zastępcy do spraw Szkoły Podstawowej powierzono Halinie Piwońskiej, nauczycielce języka polskiego. Zastępcą dyrektora Szkoły do spraw Liceum został Alfred Przechodzki.
Rok 1984 to rok kolejnej reformy oświaty. Przynosi ona ponowne rozdzielenie szkół, mimo iż nadal znajdują się w tym samym budynku. Dyrektorem Szkoły Podstawowej im. Stefana Żeromskiego z dniem 1 września tego roku zostaje Kazimiera Janicka, która piastowała swą funkcję nieprzerwanie do 31 sierpnia 2002 r.
W październiku 1986 r. Liceum Ogólnokształcące przenosi się do wyremontowanej willi „Janina” pozostawiając Szkole Podstawowej cały budynek do dyspozycji.
Od 1 września 2002 r. funkcję dyrektora pełni Anna Szczęsna. Szkoła nadal mieści się w budynku przy ul. Bolesława Prusa 11. Otoczona kępą soczystej zieleni, pełna wzruszających wspomnień jest miejscem, z którym swoje szkolne lata łączą następne pokolenia mieszkańców Nałęczowa.
Z dniem 1 września 2017r., decyzją władz Nałęczowa, Szkoła została przeniesiona do budynku po Zespole Szkół nr 1 położonym przy ul. Spółdzielczej 17. Z nowym miejscem, ale nadal ze Szkołą Podstawową im. Stefana Żeromskiego, kolejne pokolenia mieszkańców naszego miasta łączą swoje szkolne losy.
Na podstawie książki Michała Tarki pt. „Dzieje Nałęczowa” oraz wspomnień Pań Kazimiery Janickiej i Aliny Cholewińskiej opracowała Anna Szczęsna
Obydwu Paniom za cenną pomoc przy odtwarzaniu historii Szkoły serdecznie dziękuję.
